Το Σάββατο που μας πέρασε (24/11/2012) είδα με φίλους στο σινεμά την ταινία Cloud Atlas. Αμφιλεγόμενα τα σχόλια μεταξύ της παρέας, η ταινία εμένα μου άρεσε, αρχικά εικαστικά, αλλά και εννοιολογικά γιατί βρίσκω την ιδέα ότι τα “πάντα είναι συνδεδεμένα” ιδιαίτερα όμορφη και ελκυστική, ακόμη και ως ατομική και κοινωνική κοσμοθεωρία.
Όπως πιθανόν γνωρίζετε τον τελευταίο χρόνο έμενα στη Βιέννη. Λίγο διάστημα πριν φύγω για τη Βιέννη είχα φάει ένα μικρό “κόλλημα” με τη μαθηματική λογική που είναι πολύ κοντά στη φιλοσοφική λογική, αναπ΄τυχθηκε κυρίως στις αρχές του 20ου αιώνα, και εξετάζει κυρίως τη φύση και τα όρια της ανθρώπινης γλώσσας. Μία ιδιαίτερη φυσιογνωμία των ανθρώπων που ασχολήθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα με ακριβώς αυτό τον τομέα της φιλοσοφίας, είναι και ο Ludwig Wittgenstein, κορυφαίος φιλόσοφος που επηρέασε την εξέλιξη της φιλοσοφίας καθοριστικά (βλέπε Kurt Gödel, Allan Turing κλπ). Αν σας ενδιαφέρει να μελετήσετε την σπουδαία ιστορία αυτών των ανθρώπων και τον αγώνας τους ουσιαστικά για την εξεύρεση των ορίων της ανθρώπινης σκέψης, ο καλύτερος ίσως τρόπος είναι το βιβλίο (σε μορφή comics) των Απόστολου Δοξιάδη & Χρίστου Παπαδημητρίου Logicomix. Πραγματικά αξίζει να μελετήσετε το έργο του, όσο είναι δυνατόν να καταλαβετε (λέγεται ότι ελάχιστοι άνθρωποι στον κόσμο κατανόησαν πλήρως το έργο του), αλλά κυρίως την βαθιά ανθρώπινη ιστορία αυτού του φιλοσόφου αλλά κυρίως μεγάλου ανθρώπου (έχει γίνει και θεατροποιημένη ταινία). Αυτό που έχει σημασία για τη μικρή μου ιστορία, ήταν ότι απο όλους τους φιλοσόφους της γενιάς του Wittgenstein, έτρεφα μία ιδιαίτερη “συμπάθεια” προς αυτόν τον άνθρωπο, ανεξήγητη ίσως, ίσως και γοητευμένος από τις ιδέες του περί γλώσσας (Θεωρίας της Απεικονιστικότητας της Γλώσσας, ή «Θεωρία της Λογικής Αναπαράστασης» όπως την ονόμαζε ο ίδιος), μία καταπληκτική θεωρία που αξίζει να μελετήσετε, αν μπόρεσα ποτέ να την καταλάβω σε όλη της την έκταση, έχω αμφιβολίες γι’ αυτό.
Τώρα θα αρχίζετε να βαριέστε και να σκέφτεστε “Μιχάλη, μας πρήζεις, τι σχέση έχει το cloud Atlas με όλο αυτό?”. Δείτε λοιπόν τώρα μία σύνδεση που ίσως είναι απλή αλλά εμένα προσωπικά μου φάνηκε φανταστική. Φεύγω λοιπόν στη Βιέννη με αυτό το μικρό κόλλημα και μετά από ένα μήνα αναζήτησης βρίσκω αυτό το σπίτι κοντά στο πολυτεχνείο το οποίο αν και μικρό φαινόταν τέλειο για ένα εργένη ως εμένα. Αφού λοιπόν έμεινα κανα δύο μήνες στο σπίτι μία μέρα μου λέει η σπιτονοικοκυρά, “κρίμα, αυτό το σπίτι ήταν το παλάτι Wittgenstein και έγινε μετά το παγκόσμιο πόλεμο μία απλή πολυκατοικία”. Η σύμπτωση μου έκοψε τα πόδια! Η οικογένεια Wittgenstein (και ο ίδιος ο φιλόσοφος γεννήθηκε και έζησε εκεί αρκετά χρόνια) στο ίδιο ακριβώς μέρος που ζούσα και εγώ τώρα. Φυσικά πήγα στη βιβλιοθήκη και το επιβεβαίωσα, Argentinierstrasse 16, το μέρος όπου γεννήθηκε, μεγάλωσε και ανδρώθηκε ο Wittgenstein ήταν η διεύθυνση του σπιτιού μου! Αρχισα να γελάω μόνος μου με την πιθανότητα μίας τέτοιας σύμπτωσης. Άρχισα να διαβάζω ξανά το έργο του, όσο μπορούσα… Τώρα θα μου πείτε, εντάξει ρε στη Βιέννη πήγες, υπήρχε μία σχετική πιθανότητα να συμβεί. Συνεχίζω. Μετά από μερικούς μήνες από αυτό το περιστατικό σε μία συνάντηση με τον καθηγητή που επέβλεψε το διδακτορικό μου, έμαθα ότι η δική του επιβλέπων ήταν “πνευματική εγγονή” του Wittgenstein, δηλαδή η επιβλέπουσα της ήταν μαθήτρια του Wittgenstein (που δούλεψε παρεπιμτόντως για πολλά χρόνια στο Cambridge), κάτι που εμένα με έκανε (πνευματικώς) τρισέγγονο του (και φυσικά τρανό παράδειγμα της πνευματικής έκπτωσης από γενιά σε γενιά…)!
Είναι όλα αυτά τυχαία? Ή είμαστε όλοι συνδεδεμένοι σε αυτό τον κόσμο σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό όπως υπονοείται σαφώς στην ταινία Cloud Atlas? Μήπως απλά πρέπει να είμαστε πιο “ανοιχτοί” σε όλους τους ανθρώπους, αλλά και σε κίνηση και εγρήγορση, έτοιμοι να αναγνωρίσουμε και εκτιμήσουμε θετικά αυτές τις συνδέσεις? Ήταν οι ιδέες του Wittgenstein που με “συνέδεσαν” μαζί του? Ή μήπως τα βιβλία του Betrand Russel (o Russel είναι αυτός που έφερε τον Wittgenstein στο Cambridge) που ο καθηγητής μου ως πρωτοετή διδακτορικό φοιτητή μου συνέστησε να μελετήσω και ήταν στραμπούληγμα του μυαλού σε ένα ατελείωτο συλλογισμό 70 σελιδων για τον αν η καρέκλα είναι καρέκλα (χωρίς ποτέ να συζητήσουμε το παραμικρό για Wittgenstein). Ή μήπως απλά η επαφή στο “ίδιο” σπίτι στη Βιέννη. Ή όλα αυτά μαζί με άλλα που δεν μπορώ τώρα να αναγνωρίσω , και το πιθανότερο ποτέ δεν θα αναγνωρίσω?
Τελικά είμαστε μόνοι σε αυτόν το κόσμο ή είμαστε (μόνοι) μαζί με όλους τους άλλους?
ΥΓ: Για όσα δεν μπορεί να μιλά κανείς θα πρέπει να σωπαίνει. (ακροτελευταια φράση του περίφημου έργου του Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus)
